بحران آب در ایران که حالا دیگر برخی کارشناسان از آن به‌عنوان «ورشکستگی آبی» یاد می‌کنند، هر روز ابعاد تازه‌تری می‌یابد. آبخوان‌ها (سفره‌های آب زیرزمینی) با کسری شدید مواجه‌اند، مهاجرت‌های اقلیمی به‌شکل معناداری افزایش یافته‌، معیشت مردم در شهرهای دارای تنش آبی به‌شدت به خطر افتاده و فرونشست زمین در ایران چندین برابر متوسط جهانی شده است. خطر وقوع سیلاب‌ هم بیش از ۵۰۰ شهر ایران را تهدید می‌کند.

مقام‌های جمهوری اسلامی بحران آب را به خشکسالی و کم‌بارشی‌های سال‌های اخیر ارتباط می‌دهند اما کارشناسان می‌گویند مسئله اصلی حکمرانی آب در ایران است.

به گزارش تجارت‌نیوز، کسری آبخوان‌های ایران در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۴۳ میلیارد مترمکعب بود. از مجموع ۶۰۹ محدوده مطالعاتی، آبخوان ۴۱۰ محدوده وارد «وضعیت ممنوعه و بحرانی» شدند. از بین رفتن آبخوان‌ها به افزایش میزان فرونشست زمین، فرسایش خاک، بحران اقتصادی، گسترش فقر و درگیری‌های منطقه‌ای منجر می‌شود و جان و سلامت مردم را به خطر می‌اندازد.

طی روزهای اخیر ویدیوهایی در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد که نشان می‌داد برخی مردم استان سیستان و بلوچستان در پی قطع آب به ناچار آب‌های آلوده ناشی از بارش‌های سیل‌آسا را جمع‌آوری می‌کنند. برخی گزارش‌ها نیز از قطعی دوهفته‌ای آب در مناطق گسترده‌ای از زاهدان حکایت دارد. پیش از آن هم قطع گسترده آب در تهران و کرج خبرساز شده بود.

خبرگزاری حال‌وش که اخبار بلوچستان را پوشش می‌دهد، در گزارشی نوشت آب محله‌های کوثر، فاضلی، کشاورز، شیرآباد، و بسیاری دیگر از مناطق زاهدان از چندین روز پیش قطع شده و مردم به‌صورت جیره‌بندی و تنها برای دقایقی از روز آب دارند.

فعالان و رسانه‌های بلوچ می‌گویند معیشت مردم سیستان و بلوچستان در پی بحران آب به‌شدت در معرض خطر است و مهاجرت‌های اقلیمی افزایش یافته‌اند. به‌تازگی مهدی ضرغامی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تبریز، در نشستی تخصصی گفت به دلیل چالش‌های حقابه هیرمند و افغانستان در سال گذشته ۱۰ هزار خانوار زابل را ترک کردند. بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران نیز در همین نشست با استناد به داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس گفت که در فاصله سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵ سالانه یک میلیون نفر از مناطق حاشیه‌ای ایران به مناطق مرکزی کوچ کرده‌اند.

این مهاجرت‌ها که تحت‌تاثیر تغییرات اقلیمی و خشکسالی رخ می‌دهند، با عنوان «مهاجرت‌های اقلیمی» شناخته می‌شوند. مقام‌های جمهوری اسلامی ایران بحران آب در ایران را به استان سیستان و بلوچستان و تامین نشدن حق‌آبه رودخانه هیرمند از سمت طالبان محدود می‌کنند؛ حال‌ آنکه بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشتر استان‌های ایران با خطر شدید کمبود آب مواجه‌اند. آمار بالای مهاجرت‌های اقلیمی از استان‌هایی مانند کرمان و فرونشست زمین در استان‌هایی از جمله اصفهان این موضوع را اثبات می‌کند.

جمهوری اسلامی ایران حتی درباره حقآبه هیرمند نیز از ارائه اطلاعات شفاف به مردم خودداری می‌کند. به‌رغم اینکه طالبان از همان نخستین‌ روزهای استقرار از تامین حق‌آبه سیستان امتناع کردند، مقام‌های حکومتی ایران مدعی بودند که با حکومت مستقر افغانستان در این زمینه به توافق رسیده‌اند.

اینک طالبان در حالی از پرداخت حقآبه هیرمند طفره می‌روند که تصاویر هوایی سازمان فضایی ایران آشکار می‌کند سد کمال‌خان در افغانستان پرآب است و این کشور دست‌کم در مرز مشترک با ایران کمبود آب جدی ندارد. کارشناسان می‌گویند طالبان از وضعیت سیاسی موجود در ایران و ناکارآمدی مدیران در حفاظت از محیط‌ زیست سوءاستفاده می‌کنند. ضمن اینکه از نظر آن‌ها دلایل متعددی دست‌به‌دست هم داده‌ و بحران شدید آب در ایران را پدید آورده‌اند.

محمد درویش، استاد دانشگاه و کنشگر حوزه آب، به‌تازگی در نشستی تخصصی با ارائه گزارشی تحلیلی، به‌صراحت گفت که روسای‌جمهوری در ایران با اجرای طرح‌های انتقال آب به محل تولد خود، عامل بروز مشکلات زیست‌ محیطی در این مناطق شدند.

سدسازی‌های غیراصولی، بر زمین ماندن طرح‌های آبخیزداری، فرسودگی زیرساخت‌ها، آلودگی آب، هدررفت آب و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی دریاچه‌ها، دریاها، رودخانه‌ها و تالاب‌های ایران را در آستانه خشکی قرار داده و روند فرسایش خاک، بیابان‌زایی و طوفان‌های گردوغبار را تسریع کرده است.

اینک بحران آب از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب ایران را تهدید می‌کند. در جنوب شرقی ایران، دریاچه تاریخی هامون به مرز خشکی کامل رسیده و در شمال غربی ایران، تراز دریاچه ارومیه هرروز کمتر می‌شود. در شمال ایران رودخانه ارس با آلودگی‌ شدید بلای جان مردم شده است و در جنوب ایران، خطر جدی رودخانه کارون و تالاب هورالعظیم را تهدید می‌کند. در نقاط مرکزی هم تالاب‌ها به آستانه خشکی کامل نزدیک شده‌اند. همین چند روز پیش بود که خطر خشکی کامل گاوخونی منتشر شد. تالاب‌های دیگر از جمله میانکاله و انزلی در شمال ایران نیز حال خوشی ندارند.

به گفته کارشناسان تنها راه نجات ایران از بحران جدی آب تغییر سیاست‌های آبی، به‌روزکردن زیرساخت‌ها، توسعه طرح‌های آبخیزداری و نجات آبخوان‌های باقی‌مانده است اما عملکرد مقام‌های جمهوری اسلامی طی چهار دهه گذشته نشان می‌دهد که رویه‌ای خلاف این را در پیش گرفته‌اند.

مقام‌های حکومتی همواره مردم و کشاورزان در کمبود آب متهم می‌دانند و وعده‌های جدید می‌دهند اما از نظر مهدی فصیحی هرندی، پژوهشگر آب، عامل اصلی بحران آب در ایران «ناکارآمدی حکمرانی آب» است.

این پژوهشگر در یادداشتی در کانال تلگرامی‌اش نوشت که ناکارآمدی حکمرانی آب در شعله‌ور کردن منازعات، مهار رشد اقتصادی و افزایش تخریب و فشار نقش محوری ایفا می‌کند و «پروژه‌های پوپولیستی آبی» که در جمهوری اسلامی «بی‌محابا» تعریف می‌شوند، تشدید تورم در ایران را در پی خواهند داشت.

پیش‌تر کاوه مدنی، کنشگر محیط‌ زیست، به نشریه نشنال گفته بود: «ایران اینک به مرحله ورشکستی آب رسیده که یک مرحله پس از بحران است؛ زیرا چهار دهه افزایش سدسازی و افزایش استخراج معادن و نفت منابع آبی ایران را به‌شدت کاهش داده و اکنون میزان مصرف کل آب بسیار بیشتر از آب‌های تجدیدپذیر است.»

به گفته این کارشناس، مشکلات آب ایران به حدی وخیم شده است که اکوسیستم‌های آن قابل نجات و برگشت‌پذیر نیستند.